Włodawa to miasteczko położone na wschodnich krańcach Lubelszczyzny. Znana jest przede wszystkim jako miasto trzech kultur. Spacerując po Włodawie znajdziesz sporo ciekawych zabytków i śladów intrygującej historii. Bliskość rzeki Bug, Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego i Poleskiego Parku Narodowego sprawia, że Włodawa jest doskonałą bazą wypadową do odkrywania przyrodniczych skarbów. W tym przewodniku dowiesz się dlaczego to miasto zasługuje na więcej niż tylko krótką wizytę.
Włodawa – gdzie leży i dlaczego warto ją odwiedzić?
Włodawa położona jest we wschodniej części województwa lubelskiego, tuż przy granicy z Białorusią i niedaleko granicy z Ukrainą, nad malowniczą rzeką Bug. To właśnie tutaj spotykają się wpływy Wschodu i Zachodu, co przez wieki kształtowało wyjątkowy charakter Włodawy. Kameralna zabudowa, spokojna atmosfera i brak masowej turystyki sprawiają, że jest to idealne miejsce dla osób szukających odpoczynku od dużych miast.
Włodawę warto odwiedzić przede wszystkim ze względu na jej unikalne dziedzictwo kulturowe. Niewiele miast w Polsce może pochwalić się tak czytelnymi śladami trzech kultur – katolickiej, prawosławnej i żydowskiej, zachowanymi w postaci imponujących zabytków sakralnych. To także doskonała baza wypadowa do zwiedzania Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, popularnego latem Jeziora Białego w Okunince czy też Poleskiego Parku Narodowego. Włodawa łączy w sobie historię, naturę i autentyczność, dzięki czemu sprawdzi się zarówno na weekendowy wypad, jak i kilkudniowy pobyt.
Krótka historia Włodawy – miasta trzech kultur
Historia Włodawy sięga średniowiecza, a pierwsze wzmianki o osadzie nad Bugiem pojawiają się w XV wieku. Prawa miejskie Włodawa uzyskała w 1534 roku, co zapoczątkowało jej dynamiczny rozwój. Dogodne położenie przy ważnych szlakach handlowych sprzyjało osiedlaniu się tu przedstawicieli różnych narodowości i wyznań. Przez wieki miasto było miejscem współistnienia Polaków, Żydów i Rusinów.
Szczególnie silną pozycję zajmowała społeczność żydowska, która stanowiła znaczną część mieszkańców Włodawy. To właśnie dzięki niej powstał imponujący Zespół Synagogalny, dziś uznawany za jeden z najcenniejszych zabytków judaistycznych w Polsce. Obok niego funkcjonowały katolickie kościoły i prawosławna cerkiew, tworząc wyjątkowy obraz miasta trzech kultur.
Tragiczny rozdział w historii Włodawy przyniosła II wojna światowa, która doprowadziła do zagłady niemal całej społeczności żydowskiej. Pomimo bolesnych doświadczeń przeszłości Włodawa zachowała swoją wielokulturową tożsamość, a dziś pielęgnuje ją poprzez zabytki, muzea i wydarzenia kulturalne, takie jak chociażby Festiwal Trzech Kultur.
Co ciekawego trzeba zobaczyć we Włodawie? – Zespół Synagogalny
Zespół Synagogalny we Włodawie to bez wątpienia najcenniejszy i najbardziej rozpoznawalny zabytek miasta, a zarazem jedno z najważniejszych miejsc związanych z kulturą żydowską w Polsce. Tworzą go trzy historyczne budynki: Wielka Synagoga, Mała Synagoga oraz Dom Pokahalny, które razem stanowią wyjątkowo dobrze zachowany kompleks.
Wielka Synagoga
Wielka Synagoga (bet ha-kneset) wzniesiona została w latach 1764-1774 ze środków finansowych żydowskiej gminy oraz z funduszy rodziny Czartoryskich, czyli ówczesnych właścicieli Włodawy. Synagoga wymurowana jest w stylu późnego baroku. Po obu jej stronach usytuowano parterowe babińce dla kobiet, zwieńczone attyką. Natomiast nad przedsionkiem położony jest trzeci babiniec, do którego przylegają narożne alkierze podtrzymywane arkadami.
Wnętrze największej sali męskiej, zwieńczone jest sklepieniem kolebkowo-krzyżowym, wspartym na czterech kolumnach, między którymi stała bima, czyli podwyższenie z pulpitem do czytania Tory. Jedynym zachowanym wyposażeniem sali modlitw jest aron ha-kodesz (szafa ołtarzowa do przechowywania zwojów Tory) z 1936 r. Niestety pierwotne drewniane wyposażenie spłonęło podczas pożaru w 1934 r.
W Wielkiej Synagodze wciąż czuć atmosferę tego miejsca. Zwiedzając świątynie zobaczysz wyłącznie wystawy związane z kulturą żydowską, w Babińcu poświęconą codziennemu życiu i religijnym zwyczajom, a w pokoju Mełameda odkryjesz jak żył żydowski nauczyciel.
Mała Synagoga
Mała Synagoga od początku pełniła dwie funkcje. Była domem zarówno modlitwy jak i miejscem studiów Tory oraz ksiąg talmudycznych. O jej przeznaczeniu świadczy chociażby skromny wygląd i prosty układ wnętrza. Styl w jakim wzniesiono stary bet ha-midrasz włodawski odpowiadał skromnemu schematowi budowy małomiasteczkowych bożnic. Przedsionek był usytuowany wzdłuż ściany zachodniej, a ponad nim umieszczono modlitewnię dla kobiet. Z wyposażenia sali męskiej zachowały się jedynie drewniane obramowania szafek ścian.
Dom Pokahalny
Od początku istnienia budynek pełnił funkcję administracyjną kahału, tu znajdowała się siedziba Zarządu Gminy, mieściła biblioteka oraz miały prawdopodobnie swoją siedzibę niektóre włodawskie organizacje czy stowarzyszenia żydowskie. Dziś w budynku mieszczą się głównie wystawy czasowe.
Z czego znana jest Włodawa? – Festiwal Trzech Kultur
Festiwal Trzech Kultur to jedno z najważniejszych i najbardziej charakterystycznych wydarzeń kulturalnych Włodawy, które w symboliczny sposób nawiązuje do wielowiekowej historii miasta. Organizowany co roku trzydniowy festiwal upamiętnia współistnienie trzech tradycji: katolickiej, prawosławnej i żydowskiej, które przez stulecia współtworzyły to miejsce.
Najważniejsze wydarzenia festiwalowe odbywają się w zabytkowych świątyniach Włodawy: w piątek w zespole synagogalnym, w sobotę w cerkwi prawosławnej p.w. Narodzenia NMP, natomiast w niedzielę w kościele św. Ludwika. W ciągu trzech dni festiwalu odbywają się nie tylko koncert, ale i warsztaty plastyczne, spotkania naukowe, występy teatralne oraz lokalny targ potraw i rękodzieła.
Kościół św. Ludwika we Włodawie
Kościół św. Ludwika to jeden z najważniejszych zabytków sakralnych Włodawy i wyraźny symbol katolickiego dziedzictwa miasta. Został wzniesiony w XVIII wieku z fundacji rodu Czartoryskich, którzy odegrali istotną rolę w rozwoju Włodawy. Świątynia reprezentuje styl barokowy i już z zewnątrz przyciąga uwagę harmonijną bryłą oraz charakterystycznymi wieżami.
Wnętrze kościoła zachwyca bogatym wystrojem, wśród którego na szczególną uwagę zasługują barokowe ołtarze, polichromie oraz liczne detale rzeźbiarskie. Kościół św. Ludwika dziś pozostaje czynną świątynią i jednym z najlepiej zachowanych przykładów barokowej architektury sakralnej w regionie. Dla odwiedzających Włodawę jest to miejsce, które doskonale dopełnia obraz miasta trzech kultur.
Cerkiew Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Cerkiew we Włodawie jest ważnym świadectwem prawosławnego dziedzictwa miasta i trzecim filarem jego wielokulturowej historii. Świątynia została wzniesiona w XIX wieku. Jej architektura wyróżnia się charakterystycznymi kopułami oraz elementami typowymi dla wschodniej tradycji sakralnej, które wyraźnie kontrastują z barokową zabudową katolicką miasta. Cerkiew stanowi czytelny symbol obecności kultury wschodniej na tych terenach.
Wnętrze cerkwi zachwyca ikonostasem oraz bogactwem ikon, które odgrywają kluczową rolę w liturgii prawosławnej. Cerkiew Narodzenia Najświętszej Marii Panny do dziś jest czynną świątynią. Jej obecność obok kościoła katolickiego i Zespołu Synagogalnego najlepiej oddaje ideę miasta trzech kultur i sprawia, że zwiedzanie Włodawy nabiera wyjątkowego, wielowymiarowego charakteru.
Rynek i zespół kramów „Czworobok” we Włodawie
Rynek we Włodawie od wieków pełnił funkcję serca miasta, będąc miejscem handlu, spotkań i najważniejszych wydarzeń. Jego układ urbanistyczny zachował dawny, historyczny charakter, który pozwala wyobrazić sobie czasy największego rozkwitu miasta. Otoczony jest niską zabudową i kamienicami, tworząc kameralną przestrzeń. To właśnie tutaj najlepiej czuć rytm codziennego życia Włodawy.
Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów rynku jest zespół kramów zwany „Czworobokiem”, to unikatowy zabytek handlowej przeszłości miasta. Cztery połączone ze sobą budynki tworzą zamknięty układ, który niegdyś mieścił sklepy i warsztaty rzemieślnicze. „Czworobok” przypomina o czasach, gdy Włodawa była ważnym ośrodkiem wymiany handlowej.
Ławeczka Krystyny Krahelskiej – nietypowa atrakcja Włodawy
Ławeczka Krystyny Krahelskiej to jedno z najbardziej symbolicznych i poruszających miejsc we Włodawie, upamiętniające wybitną postać związaną z miastem. Krystyna Krahelska była poetką, harcerką i sanitariuszką Armii Krajowej, która zginęła w pierwszych dniach Powstania Warszawskiego. To właśnie we Włodawie spędziła część swojego życia, a miasto do dziś pielęgnuje pamięć o jej losach i twórczości. Ławeczka stanowi hołd dla jej odwagi, wrażliwości i patriotyzmu.
Jej najsłynniejszy utwór „Hej, chłopcy, bagnet na broń”, stał się najpopularniejszą piosenką żołnierską Powstania Warszawskiego. W czasie okupacji znane były i śpiewane także jej dwie wcześniejsze piosenki „Kołysanka” i „Kujawiak” oraz wiersze: „Polska”, „Modlitwa” i „Wiersz o Tobruku”.
Murale Włodawskie – nowoczesna forma zwiedzania miasta
Włodawa jak wiele innych miast w Polsce swoją złożoną historię opowiada w wielkim formacie, czyli na murach budynków. Dzięki muralom mamy okazję poznać nie tylko losy Włodawy, ale przede wszystkim jej mieszkańców, którzy na przestrzeni wieków tworzyli to miasto. I tak możemy zobaczyć tu mural – Festiwal Trzech Kultur We Włodawie, Drewnal, mural generała Kleeberga, Drogi do wolności, Bracia Niezłomni poświęcony lokalnym bohaterom antykomunistycznego podziemia, czy też mural 2 Warszawskiej Brygady Saperów.
Jednak jednym z najsłynniejszych i najbardziej spektakularnych jest pierwszy w Polsce mural 3D „Ludzie Pogranicza”. Mural składa się z dwóch warstw: współczesnej, a także historycznej. Obie przedstawiają parę z Włodawy. Historyczna para ubrana jest w tradycyjne stroje weselne, co zostało zainspirowane zdjęciem ślubnym pochodzącym z archiwum lokalnego. Dzieło można oglądać przez specjalną instalację z dwiema szybami – czerwoną i niebieską. Patrząc przez szybę czerwoną, widzimy obraz współczesny, natomiast przez szybę niebieską obraz historyczny.
Spływ kajakiem po Bugu – atrakcje Włodawy dla dzieci
Jeśli lubisz aktywną formę zwiedzania, zdecydowanie musisz wybrać się na spływ kajakiem po rzece Bug. To świetna wyprawa dla całych rodzin, która dostarcza nieco wrażeń i dodatkowo oferuje kontakt z naturą. Możesz wyruszyć zarówno na kilkugodzinny spływ jednym z najciekawszych odcinków, jakim jest chociażby Poleska Dolina Bugu. Na szlaku masz niepowtarzalną okazję znaleźć się na trójstyku granic Polski, Ukrainy i Białorusi.
Dla bardziej zaawansowanych kajakarzy, którzy nie boją się wyzwań polecam kilkudniowe spływy Bugiem. Na terytorium Polski Bug wpływa w Gołębiu i tam właśnie najwcześniej można zacząć wyprawę kajakową. Kilkudniowy wypad nad Bug to wyprawa dość ambitna, bo nie funkcjonują tu stałe przystanie kajakowe i nie ma pól biwakowych, a jedynie dzika przyroda.
Włodawa i okolice – co warto zobaczyć w pobliżu?
Zaledwie kilka kilometrów na południe od Włodawy w miejscowości Orchówek znajduje się jeden z 6 trójstyków granic w Polsce. Jak się okazuje to jedyny trójstyk, na którym granice państw zbiegają się w nurcie rzeki Bug. Do trójstyku dotrzesz polną drogą mijając kopalnię piasku i kierując się za drogowskazami w kierunku rzeki. Po każdej stronie państw stoją graniczne słupy, natomiast po polskiej stronie jest drewniana altana z ławeczkami.
Sobibór to mała lubelska wioska nad Bugiem, która leży wśród pachnących sosnowych borów. Brutalne wojenne losy nie oszczędziły wschodnich granic Lubelszczyzny, a tutejsze ziemie stały się masowym grobem setek tysięcy osób. Wyjątkową pamiątką tych trudnych wydarzeń jest obecnie nowoczesne muzeum, w którym lepiej poznamy historię, jaka przez lata była tu ukrywana.
Niewielka wieś Hanna na Lubelszczyźnie to jedno z miejsc, w których zatrzymał się czas. Drewniane chaty, zabytkowy kościół, a do tego uroczy krajobraz Bugu i wyśmienita lokalna kuchnia. Warto tu zajrzeć, żeby poczuć ducha prawdziwej wielokulturowej wsi.
Na końcu świata nad leniwie płynącą rzeką Bug, jej starorzeczami i bujną zielenią okolicznych łąk, błyszczy złota kopuła cerkwi. Góruje ona nad budynkami męskiego prawosławnego klasztoru. Ten wyjątkowy zabytek, jakim jest Monaster w Jabłecznej przetrwał już ponad 500 lat i wciąż nieustannie zachwyca.
Gotowe pomysły na górskie wypady!