Mały Rzym, perła województwa świętokrzyskiego, albo miasto Ojca Mateusza. To tylko kilka z określeń Sandomierza, czyli jednego z piękniejszych miasteczek w Polsce. W Sandomierzu zobaczymy kilka wyjątkowych atrakcji, jak chociażby królewski zamek, uroczy lessowy wąwóz, tajemnicza podziemna trasa, czy widokowe Góry Pieprzowe.
Z czego słynie Sandomierz i co trzeba zwiedzić?
Sandomierz to niewielkie świętokrzyskie miasto, które tak jak Rzym leży na 7 wzgórzach, jakie opływa rzeka Wisła. Sama nazwa Sandomierza jest niezwykle ciekawa, bo przecież właśnie tutaj San domierza do Wisły! Miasto jest przesiąknięte historycznymi atrakcjami i nic w tym dziwnego, skoro dzieje miasta liczą już 900 lat.
Jednak Sandomierz skrywa również i świetne przyrodnicze atrakcje, jak chociażby bajkowy lessowy wąwóz, którym przechadzała się sama królowa Jadwiga, czy też Góry Pieprzowe uznawane za jedne z najstarszych w Europie.
Przez miasto przebiega również Sandomierski Szlak Winiarski, zatem koneserzy lokalnych trunków mają w czym wybierać. Do tego wszystkiego trzeba dodać wyjątkową regionalną kuchnię ze słynną świętokrzyską zalewajką. Zdecydowanie Sandomierz to idealny kierunek na weekendowy wypad po atrakcjach świętokrzyskiego zarówno dla pasjonatów zabytków, wielbicieli pięknych widoków, koneserów win, czy też rowerzystów.
Sandomierz: dojazd, bezpłatny parking
Sandomierz leży na południowo-wschodnim krańcu województwa Świętokrzyskiego. Wygodnie dotrzemy tutaj drogą nr 79 z Krakowa. Natomiast z Kielc dojedziemy tutaj w niecałe 1h 30min. Do Sandomierza dostaniemy się między innymi Flixbusem z Lublina, podróż trwa niecałe 2h.
Gdzie najwygodniej zaparkować samochód w Sandomierzu? Przestronny płatny parking Pod Spichlerzem przy drodze nr 79. Zaparkować możemy również na ul. Podwale Dolne 1 (najbliżej rynku), albo na ulicy Browarnej. Wszystkie parkingi w Sandomierzu są płatne w parkomacie.
Sandomierz: atrakcje – mapa najciekawszych miejsc
1. Od czego zacząć zwiedzanie? Brama Opatowska w Sandomierzu, czyli najlepszy punkt widokowy
Zbudowana jeszcze w czasach Kazimierza Wielkiego Brama Opatowska służyła do celów obronnych. Była to jedna 4 miejskich bram i jako jedyna przetrwała do dziś. To właśnie tu zobaczysz jak na dłoni najciekawsze atrakcje miasta, Sandomierz z góry prezentuje się niezwykle uroczo!
Brama Opatowska zbudowana jest z cegły, a zakończona przepiękną attyką. Co ciekawe, jej grube na 2 metry mury bramy zwężają się w górnej części. Brama ma aż 30 m wysokości, na jej szczycie jest dziś taras widokowy, jaki serwuje najlepszą panoramę na Gór Pieprzowych.
Żeby wejść na szczyt bramy musimy pokonać kilkadziesiąt wąskich drewnianych schodów. Po drodze mijamy galerie poświęcone słynnemu krzemieniowi pasiastemu, filmowi “Ziarno Prawdy”, który był kręcony w Sandomierzu oraz atrakcją województwa świętokrzyskiego.
2. Sandomierz: najciekawsze atrakcje na Rynku
Sandomierski rynek jest dość wyjątkowy, bo jako jeden z nielicznych w Polsce jest pochyły. Na środku placu stoi piękny gotycki Ratusz z attyką i zegarową wieżą. Wewnątrz Ratusza jest niewielka darmowa wystawa poświęcona historii miasta.
Tuż obok Ratusza zobaczymy nietypowe atrakcje, jak chociażby kotwicę, która ma być symbolem flisackiej tradycji miasta Sandomierz. W dolnej części rynku jest drewniana miejska studnia. Niezwykle ciekawie prezentuje się również 30 zabytkowych kamieniczek, jakie otaczają rynek. Najciekawsze to kamienica Pod Ciżemką, kamienica Oleśnickich, czy Dom Mikołaja Gomółki.
3. Muzeum Świat Ojca Mateusza: kultowa atrakcja dla dzieci
Sandomierz zyskał niezwykłą sławę dzięki serialowi Ojciec Mateusz, który od 2008 roku gości na ekranach telewizorów. Właśnie we wnętrzu kamienicy Konwikt Boboli Rynek 5 znajduje się muzeum Ojca Mateusza. Na wystawie zobaczymy figury woskowe głównych bohaterów serialu oraz wiernie odwzorowane wnętrza serialowej plebanii, kościoła, celi aresztu, gabinetu biskupa oraz komisariatu policji.
Zwiedzając muzeum możemy zrobić sobie niepowtarzalne zdjęcie w kuchni z Natalią Borowik, czyli serialową gosposią, lub pijącym kawę Pluskwą. W komisariacie czeka na nas podinspektor Orest Możejko, a Mietek Nocul bacznie pilnuje więźnia w policyjnej celi, natomiast Ojciec Mateusz rozmyśla w swojej kancelarii.
4. Najciekawsza rodzinna atrakcja: Podziemna Trasa Turystyczna w Sandomierzu
Tuż pod powierzchnią sandomierskiego rynku, czyli w piwnicach kamienic zostały wydrążone kilkukondygnacyjne korytarze. Kiedyś służyły jako magazyny do przechowywania kupieckich towarów, takich jak sól, wino, czy ryby i mięso. Jednak w czasie zagrożenia dawały też mieszkańcom schronienie. Obecnie ten labirynt służy jako Podziemna Trasa Turystyczna, która liczy łącznie 470 m.
Zwiedzanie podziemi odbywa się zawsze z przewodnikiem, który opowiada nam wiele ciekawostek i anegdot odnośnie każdej z piwniczek. Najsłynniejsza legenda opowiada o bohaterskiej postawie Haliny Krępianki, która poświęciła swoje życie, by uratować miasto od najazdu tatarów.
Na trasie zobaczymy między innymi salę katowską, wystawę narzędzi tortur, rzeźb Karola Badyny, wystawę porcelany AS Ćmielów, narzędzia związane z pracą górników oraz wystawę poświęconą winiarstwu sandomierskiemu.
5. Największy zabytek Sandomierza: Dom Długosza
W ceglanym, prawie 550 letnim Domu Długosza już od 1937 roku w działa Muzeum Diecezjalne. To jeden z cenniejszych zabytków Sandomierza. We wnętrzu zabytkowego budynku znajdziemy potężną kolekcję zbiorów sztuki sakralnej, do najcenniejszych eksponatów należy wysadzany klejnotami Krzyż Grunwaldzki, XIII w. rzeźba Madonny Z Goźlic, czy obraz Trzy Święte.
Oprócz tego znajdziemy tutaj kolekcję ornatów, monstrancji, starodruków, epitafiów, czy też przeniesionych z różnych kościołów rzeźb. Niezwykle ciekawie prezentują się delikatne rękawiczki królowej Jadwigi, jakie mieszczą się w łupinie włoskiego orzecha, na wystawie zobaczymy również odcisk stopy słonia, zbiór ceramicznych kafli i pięknych starych mebli.
6. Collegium Gostomianum – najstarsza uczelnia Sandomierza
Jednym z najcenniejszych zabytków Sandomierza jest pochodzący z 1602 roku budynek klasztoru jezuitów, w którym mieściło się Collegium Gostomianum, czyli jedna z najstarszych szkół średnich na ziemiach Polski. Jej fundatorem był Hieronim Gostomski.
Co ciekawe, do dziś mieści się tutaj I LO w Sandomierzu. Choć budynku nie można standardowo zwiedzać to już z zewnątrz robi imponujące wrażenie. 6 pięter z czego 3 pod poziomem ziemi, eliptyczna klatka schodowa oraz attyka. Collegium położone jest dodatkowo na skraju wzgórza z pięknym widokiem na dolinę Wisły.
7. Zamek w Sandomierzu, historia i legendy
Sandomierski zamek królewski został zbudowany już w XIV wieku przez Kazimierza Wielkiego. Od lat cieszył wielką renomą i uznaniem, głównie dlatego, że leżał na ważnym szlaku handlowym na Ruś. Niestety plądrujący Polskę Szwedzi wysadzili zamek w powietrze, ocalało jedynie zachodnie skrzydło. Aż do 1959 roku zamek pełnił funkcję więzienia. Dopiero od 1986 roku jest siedzibą Muzeum Okręgowego w Sandomierzu.
Zwiedzając wystawy stałe na zamku poznajemy historię miasta i regionu. Niezwykle ciekawym eksponatem są Szachy Sandomierskie z XIII wieku, zobaczymy tu również wierną kopię odnalezionej korony hełmowej, bogatą kolekcję archeologicznych znalezisk, lapidarium, aranżację barokowej kuchni z czasów Jana III Sobieskiego oraz kolekcję biżuterii wykonanej z krzemienia pasiastego.
8. Sandomierz i jego nietypowe atrakcje: Ucho Igielne
Między ulicą Zamkową, a Podwale Górne mamy okazję zobaczyć jedyną zachowaną w Sandomierzu dawną miejską furtę dominikańską, zwaną Uchem Igielnym. Ten wąski przesmyk jest niezwykle chętnie fotografowanym miejscem, istnieje nawet miejscowa legenda, że każda osoba, która przechodzi przez Ucho Igielne powinna pomyśleć sobie jedno życzenie, które spełni się jedynie, gdy idziemy przez furtę od dołu do góry, a nie odwrotnie.
9. Katedra w Sandomierzu: najpiękniejsza świątynia
Potężna gotycka świątynia, jaką jest katedra pw. Narodzenia NMP w Sandomierzu pochodzi z 1360 roku. Co ciekawe, jej budowa trwała aż 22 lata. Wnętrze świątyni jest niezwykle i wręcz wprawia w osłupienie. Bizantyjsko-ruskie freski, kryształowe żyrandole, główny ołtarz z czarnego marmuru, pozłacane organy, a do tego dziesiątki ołtarzy bocznych, obrazów i rzeźb tworzą niezwykły klimat we wnętrzu katedry.
Wyjątkowe są również ogromne 4 obrazy pod chórem, które opowiadają o brutalnej historii Sandomierza. Pokazują między innymi męczeństwo dominikanów i Sandomierzan, rytualny mord żydowski, a także wysadzenie zamku przez Szwedów.
10. Pierścień z krzemienia pasiastego: co warto kupić w Sandomierzu?
Wyjątkowym skarbem zarówno samego Sandomierza, jak całego regionu Gór Świętokrzyskich jest krzemień pasiasty. Ten “świętokrzyski brylant” (jest równie ciężki w obróbce co diament), możemy znaleźć tylko i wyłącznie na świętokrzyskiej ziemi. Wykorzystuje się go obecnie jako biżuterię, gdyż tworzy spektakularne wzory. Zachwyciła się nim już królowa Elżbieta, czy Victoria Beckham, która użyła biżuterii z krzemienia do jednego ze swoich pokazów mody.
Jedną z ciekawszych atrakcji Sandomierza jest ogromny pierścień, który znajduje się przy ulicy Zamkowej 2. Pierścień ma średnicę 1 metra, a jego oczko waży aż 30 kg.
11. Kościół św. Jakuba – najstarszy zabytek Sandomierza
Najstarszą świątynią Sandomierza jest liczący już ponad 800 lat kościół św. Jakuba z pozostałością klasztoru dominikanów. Wznosi się na wzgórzu Świętojakubskim, a jego fundatorką była księżna Adelajda, która również spoczęła w świątyni.
Jednym z najsłynniejszych zakonników był św. Jacek, związana jest z nim legenda, która opowiada, że wokół świątyni posadził sadzonki lipy korzeniami do góry. Jak się okazało drzewa się nie tylko przyjęły, ale i przybrały nietypowe kształty, które możemy do dziś oglądać.
Zwiedzając kościół św. Jakuba warto zwrócić uwagę na zdobiony portal, którym wchodzimy do świątyni. W sąsiedniej dzwonnicy wisi najstarszy w Polsce dzwon Piotr z 1314 roku. Wnętrze kościoła jest dość surowe i skromne, wyróżnia się jednak kaplica męczenników, jest ona pamiątką tatarskiego mordu na 49 dominikanach. Niezwykle barwna i pokryta freskami jest kaplica Matki Boskiej Różańcowej.
12. Wąwóz królowej Jadwigi – przyrodnicza atrakcja Sandomierza
Zdecydowanie najpiękniejszą przyrodniczą atrakcją Sandomierza jest wąwóz królowej Jadwigi. Powstał przez wypłukiwanie lessowej ziemi przez wodę, która stopniowo rzeźbiła ten malowniczy jar. Najpiękniejsza część wąwozu ma 350 m długości i biegnie pomiędzy ulicą Staromiejską, a Świętej Królowej Jadwigi.
Spacerujemy tutaj wśród wysokich na 10 metrów ścian, z których wystają potężne korzenie starych drzew. Zielone liście tworzą przyjemny parasol nad wąwozem, miejsce niezwykle spokojne i zaciszne. Trasa przez wąwóz jest bardzo łatwa i bez problemu pokonają ją również rodziny z dzieckiem.
13. Góry Pieprzowe: fenomenalna atrakcja w Sandomierzu
Góry Pieprzowe to fenomenalna przyrodnicza atrakcja, z której słynie Sandomierz. Wzgórza wznoszą się nieopodal doliny Wisły i choć osiągają wysokość niespełna 200 m n.p.m. to i tak są świetnym widokowym punktem. Jednak jak się okazuje liczą już ponad 500 mln lat, a więc mogą być jednymi z najstarszych gór Europy.
Góry Pieprzowe są zbudowane z tak zwanych łupków skalnych, które przypominają ziarna pieprzu. Na terenie gór utworzony jest Rezerwat Przyrody Góry Pieprzowe, który chroni między innymi stanowiska dzikich róż.
Przez rezerwat przebiega czerwony szlak pieszy. Z centrum Sandomierza mamy tutaj 3,2 km, trasa biegnie częściowo szlakiem rowerowym. Natomiast parking dla samochodów osobowych jest przy wejściu na teren rezerwatu w miejscowości Kamień Łukawski przy willi Dzika Róża (parking płatny 10 zł). Wejście na punkt widokowy Gór Pieprzowych jest płatne 5 zł od osoby.
14. Sandomierski Szlak Winiarski: co warto wiedzieć?
Co jeszcze warto zobaczyć w Sandomierzu i okolicy? Wyżyna Sandomierska stworzyła idealne warunki do uprawy winorośli, dlatego też w okolicy na lessowych ziemiach powstało aż 9 winnic.
Miejscowe winiarnie dają nam również możliwość degustacji win bogatych w niezwykłe aromaty i smaki. Jedną z najsłynniejszych jest winnica Jakubowa, która znajduje się w centrum Sandomierza, czyli u podnóża najstarszego kościoła w mieście. Natomiast w najbliższej okolicy jest również winnica z Gór Pieprzowy, winnica Nadwiślańska, czy też winnica nad Jarem.
Jakie atrakcje zwiedzić w okolicy Sandomierza?
Zaledwie 35 km od Sandomierza mamy okazję dodatkowo zwiedzić jedne z najpiękniejszych zamkowych ruin w Polsce, czyli słynny zamek Krzyżtopór. Zbudowany na bazie kalendarza z 365 oknami, 52 komnatami, 12 salami, balowymi i 4 wieżami zamek jest owiany tajemniczymi legendami.
Centrum Bajki w Pacanowie to nowoczesne muzeum, które zwiedzamy z Kopciuszkiem, Czerwonym Kapturkiem, Śnieżką, albo Dzwoneczkiem. Każda z tych bajkowych postaci porywa nas w podróż do świata bajki. Jednak to nie koniec atrakcji, jakie czekają na Ciebie w Pacanowie. Warto też odwiedzić Park Edukacyjny oraz mały ryneczek z mnóstwem bajkowych akcentów i kolorowych murali. Pacanów to świetny kierunek na wypad zarówno dla dzieci jak i dorosłych.
Nasz autorski przewodnik